19/6/12

Τα "τρελά νερά" του Ευρίπου


Ο πορθμός, και συγκεκριμένα ο δίαυλος, του Ευρίπου της Χαλκίδας είναι μία στενή λωρίδα θάλασσας (πλάτους 39 μ., μήκους 40 μ. και βάθους περίπου 8,5 μ.), που συνδέει το Βόρειο Ευβοϊκό με τον Νότιο Ευβοϊκό, μεταξύ Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας. Η ονομασία Εύριπος οφείλεται πιθανόν στην ευμεταβλητότητά του, γιατί οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν εύριπους τους ευμετάβλητους χαρακτήρες, μεταχειρίζοντο δε συχνά τις φράσεις «εύριπος άνθρωπος», «εύριπος διάνοια», «εύριπος τύχη» για τις περιπτώσεις αστάθειας.

Παρουσιάζεται εδώ ένα σύνθετο παλιρροιακό φαινόμενο, μοναδικό παγκοσμίως: η «Παλίρροια του Ευρίπου». Τα νερά του δίαυλου κινούνται συνεχώς, αλλάζοντας συγχρόνως και φορά κίνησης, κατευθυνόμενα άλλοτε προς τον Βόρειο και άλλοτε προς το Νότιο Ευβοϊκό. Παρατηρείται λοιπόν ένα παλιρροιακό ισχυρό τοπικό ρεύμα, του οποίου η ταχύτητα φθάνει μέχρι 8,5 μίλια και αλλάζει κατεύθυνση 4 φορές την ημέρα. Τα νερά κινούνται επί 3 ώρες προς μια κατεύθυνση με ταχύτητα που αυξάνει βαθμιαία και στη συνέχεια επί άλλες 3 ώρες με ταχύτητα μειωμένη. Μετά τη συμπλήρωση 6 ωρών περίπου, τα νερά ηρεμούν για 2 λεπτά κι ύστερα αλλάζουν κατεύθυνση.


Η συστηματική παρακολούθηση του εν λόγω ρεύματος έδειξε ότι, ενώ στις 22-23 ημέρες παρουσιάζει μια κανονικότητα αλλαγής φοράς ανά 6 ώρες περίπου όπως ακριβώς η παλίρροια, στις υπόλοιπες 6-7 ημέρες του μήνα το ρεύμα γίνεται τόσο ακανόνιστο που μπορεί να αλλάξει φορά ακόμη και 14 φορές μέσα στο ίδιο 24ωρο! Διαπιστώθηκε ότι το κανονικό ρεύμα αντιστοιχεί στις συζυγίες, δηλαδή 11-12 ημέρες περί τη νέα σελήνη και άλλες τόσες κατά την πανσέληνο, ενώ το ακανόνιστο ρεύμα παρατηρείται κατά τους τετραγωνισμούς (Πρώτο Τέταρτο και Τελευταίο Τέταρτο).

Η εξήγηση του συγκεκριμένου φαινομένου του ρεύματος του Ευρίπου απασχόλησε πρώτους τους αρχαίους Έλληνες και ειδικότερα τον Αριστοτέλη και τον Ερατοσθένη. Υπάρχει μάλιστα μια παράδοση, ότι ο Αριστοτέλης αυτοκτόνησε, πέφτοντας στα νερά του Ευρίπου, επειδή δεν μπόρεσε να λύσει το πρό8λημα, λέγοντας το περίφημο «Επεί ουκ έσχεν Εύριπον Αριστοτέλης, έχετο Εύριπος Αριστοτέλην». Αυτό αποτελεί μύθο, γιατί ο Αριστοτέλης πέθανε μεν στη Χαλκίδα, αλλά από φυσικό θάνατο. Σημαντική συνεισφορά στη μελέτη του φαινομένου κατέχουν οι Έλληνες Δημήτριος Αιγινήτης (1926), ο Υποπλοίαρχος Ανδρέας Α. Μιαούλης, Β.Ν. (1880) και ο βρετανός Υποναύαρχος Αρθούρος Μένσελ (Arthur Mansel), RN. Η έρευνα συμπληρώθηκε από μετρήσεις του Πανεπιστημίου Αθηνών στη Γλύφα (1981-1984).


Η εξήγηση που έχει γίνει σήμερα αποδεκτή είναι ότι το φυσικό παλιρροιακό κύμα στο Αιγαίο, φθάνοντας ανατολικά της Εύβοιας, μοιράζεται: ένα μέρος του εισέρχεται στο Βόρειο Ευβοϊκό (από Β. της Εύβοιας) και ένα άλλο εισέρχεται στο Νότιο Ευβοϊκό (από Ν. της Εύβοιας). Λόγω όμως του διαφορετικού μήκους της διαδρομής, το μεν φυσικό παλιρροιακό κύμα που έρχεται από το Νότο φθάνει στο δίαυλο του Ευρίπου κατά 1 ώρα και 15 λεπτά νωρίτερα του ερχόμενου από Βορρά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι νότιοι εισερχόμενοι υδάτινοι όγκοι να ανεβάζουν εκεί τη στάθμη κατά 30-40 εκατοστά και να δημιουργείται θαλάσσιο ρεύμα από νότια προς βόρεια. Μετά 6 ώρες, καθώς η άμπωτη διαδέχεται την πλημμυρίδα, αντιστρέφονται οι συνθήκες και δημιουργείται αντίθετο ρεύμα, αφού στο βόρειο μέρος έχουν συσσωρευτεί μεγαλύτεροι υδάτινοι όγκοι. Όταν λοιπόν συμβαίνουν συζυγίες, οπότε η ένταση της παλίρροιας είναι μεγάλη, το ρεύμα του Ευρίπου παρουσιάζεται κανονικό. Όμως στους τετραγωνισμούς, όπου το ρεύμα είναι ασθενέστερο, τόσο η διαμόρφωση των ακτών, ο βυθός, οι υφιστάμενες καιρικές συνθήκες καθώς και άλλα βαρομετρικά αίτια συντελούν ώστε το ρεύμα να παρουσιάζεται ακανόνιστο.


Το ακανόνιστο ρεύμα ή «τρελά νερά», όπως λέγονται, εξηγείται ως εξής: Κατά τη διάρκεια των τετραγωνισμών, δηλαδή στο τελευταίο και πρώτο τέταρτο της σελήνης, παρατηρείται η μικρότερη ταχύτητα του ρεύματος, γιατί η έλξη της σελήνης πάνω στα υγρά μόρια της θάλασσας εξουδετερώνεται μερικώς από την έλξη του ηλίου, που ενεργεί αντίθετα. Στην περίπτωση αυτή οι άνεμοι που πνέουν στη στενή περιοχή απωθούν τα νερά και τα συσσωρεύουν σε κάποια άκρη, κι όταν οι άνεμοι σταματήσουν, αυτά μετατοπίζονται αντίθετα και προκαλούν ταλαντώσεις. Οι ταλαντώσεις αυτές ή κυματοπάλσεις, όπως λέγονται επιστημονικά, δημιουργούν παλιρροιακό κύμα, το οποίο υπερβαίνει τ’ ασθενή παλιρροιακά ρεύματα κι’ έτσι έχουμε ακανόνιστες αλλαγές στη φορά του ρεύματος. Τις ταλαντώσεις αυτές παρατήρησε πρώτος ο Αριστοτέλης, που ασχολήθηκε πολύ για την εξήγηση του παλιρροιακού φαινομένου του Ευρίπου.

Οι «περίοδοι ακαταστασίας» παρατηρούνται δυο φορές μέσα στο Σεληνιακό μήνα και διαρκούν για ένα χρονικό διάστημα τριών ημερών. Η πρώτη περίοδος περιλαμβάνει την 7η, 8η και 9η ημέρα της Σελήνης και η δεύτερη την 21η, 22η και 23η ημέρα της Σελήνης. Τις δυο πρώτες μέρες, μετά το τέλος κάθε τριήμερης ακαταστασίας, τα νερά δεν αποκτούν μεγάλη ταχύτητα. Είναι τα λεγόμενα «αργονέρια», μέρες κατά τις οποίες η περιοχή κατακλύζεται από κάθε λογής ψαράδες, αφού θεωρούνται ιδανικές για ψάρεμα.

Πηγές Βικιπαίδεια και army.gr